Кем соң ул Әбугалисина (Ибн Сина)?

Әбугалисина - борынгы заманнарда Урта Азиядә яшәгән зур гакыл иясе, табиб, философ, шагыйрь.

Тулы исеме - Әбү Гали Хөсәен ибн Габдулла ибн Гали ибн Сина.
Ул Бохарадан ерак булмаган Әфшәнә авылында 980 нче елда дөньяга килгән. Кечкенәдән бик зирәк, җитди булган. 15 яшенә инде ул математика, астрономия, дини тәгълимат, философия, мантыйк (логика) фәннәрен үзләштергән үсмер була. Үзлегеннән медицина серләрен өйрәнә. Бервакыт Бохара әмире Нух ибн Мансур авырып китә, һәм инде танылырга өлгергән Ибн Синаны сарайга чакыртып алалар. Ул әмирне савыктыра. Рәхмәт йөзеннән хөкемдар яшь галимгә сарайдагы атаклы китапханәдән файдалану хокукы бирә. Соңыннан Әбугалисина үзенең шәкерте Йөзҗанга болай дип сөйли:
- Мин бу китапханәдә үзем моңарчы белмәгән һәм моннан соң да беркайда да очратмаган китапларга юлыктым. Аларны укып чыктым һәм миңа һәр галимнең үз өлкәсен тотарга тиешле урыны мәгълүм булды. Белемнең, гыйлемнең шундый тирәнлекләре ачылды ки, мини аларны әүвәлрәк башыма да китермәгән идем.

Бохараны төрекләр басып алгач, Саманидлар дәүләте җимерелә, солтан Мәхмүт ибн Сина Харәзмнең башкаласы Үргәнечкә качып китә. Шәһәр башлыгы Гали ибн Мамун галимнәрне, сәнгать әһелләрен үтә ихтирам итә. Монда оешкан фәнни-әдәби җәмгыятьне соңыннан тарихчылар "Мамун академиясе" дип исемли. Иҗатка зур мөмкинлекләр бирелгән шушы шартларда олуг шәхесебез биш ел эшли. Биредә ул исемнәре бөтен дөньяга мәгълүм зур галимнәр, табиблар белән аралаша, хезмәттәшлек итә, "Табиблык фәне нигезләре" дигән гаять зур, атаклы, аны үлемсез иткән төп хезмәтенең зур өлешен иҗат итә.

Харәзмне басып алгач, солтан Мәхмүт Газнави Ибн Синаны үз сараена чакырта, әмма галим каршы килә. Шуннан соң эзәрлекләүләр башлана, табиб качып китәргә мәҗбүр була. Шуннан соңгы калган гомере хәзерге Иран территориясенә кергән төрле шәһәрләрдә үтә. 1007 нче елда Хорәсәндә, аннары борынгы Хамаданда яши. Башта сарай табибы була, аннары әмир аны вәзир итеп куя. Әмма гаскәрләрдә Ибн Сина үткәргән үзгәрешләр кайберәүләргә ошамый, һәм әмир аны вәзирлектән алырга мәҗбүр була. Бераздан Шәмс, тирә-юнендәгеләрнең мәкерле хәйләсен сизенеп, танылган галимне тагын вәзир итеп куя. Үзе казнасын яңа табыш белән баету максаты белән яуга чыгып китә. Юлда кинәт вафат була. Гаскәр, мәрхүм әмирне күтәреп, кире әйләнеп кайта.

Сарайда тәхет өчен көрәш башлана. Галимнең дошманнары да теш-тырнак күрсәтә башлыйлар. Үз башына җиткәннәрен көтеп тормастан, Ибн Сина әмир Ала уд-Даул хакимлек иткән Исфаһан шәһәренә күчеп китәргә план кора. Аның Исфаһанга язган хатын кулга төшерәләр һәм Фәрдиҗан замогына ябып та куялар. Галимнең бәхетенә каршы, сак башлыгы кайчандыр үзе анда дәваланган кеше булып чыга. Ул төрмәдә өлешчә иркелек ала: берничә китап язуга ирешә.

Дүрт айдан соң, Исфаһан хакиме гаскәрләре Хамаданны ала. Ибн Сина төрмәдән азат ителә, әмма власть башында һаман да табибны төрмәгә яптырган кеше кала. Ибн Сина, аның туганы һәм бер шәкерте, суфиларның кара киемнәрен киеп, Исфаһанга кача. Биредә табибны тантаналы төстә каршы алалар, аны тәбрикләргә әмир Ала уд-Даул үзе чыга. Ибн Синага "бөтен галимнәрнең башлыгы" дигән исем бирелә.

Исфаһанда галим өчен бөтен шартлар тудырыла. Ул биредә "Табиблык фәне нигезләре"н язып бетерә, "Даниш-намә" ("Белемнәр китабы") дигән энциклопедия төзи. Аны рәсми гарәп телендә түгел, ә гади халык телендә яза. Яңа, тагын да төгәл календарь төзи. Моның өчен осталар галим сызып биргән сызымнар буенча төгәл астрономия приборлары ясыйлар. Әмма танылган затның бу бәхете озакка бармый. Әмир Ала уд-Даул чираттагы яуга чыга һәм галимне дә үз янына чакырып хәбәр җибәрә. Ибн Сина әмирне Хамадан юлында куып җитә һәм үзе дә сырхаулап китә. Ашказаны бик каты авырта башлый. Үзе билгеләгән дәва аның хәлен җиңеләйтә, әмма дару ясаучы им-томчы катнашманың составын бутый. Галимнең хәле кинәт авырая. Ул үлеменә әзерләнә: дарулар эчүдән туктый, барлык мал-мөлкәтен ярлыларга өләшә, ә хезмәтчеләренә ирек бирә.

Гасырлар тирәнлегеннән аның үлем алдыннан әйткән сүзләре безгә килеп җиткән:
Кара көлдән алып
күк җисемнәренә кадәр,
Гамәл һәм сүзләрнең
мин хикмәтен аңладым.
Мәкерләрдән мин качтым,
бөтен төеннәрне чиштем,
Тик үлем төенен
мин чишә алмадым.
Ибн Сина 1037 нче елда, ягъни 57 яшендә, Хамадан каласында вафат була.

Материал http://gzalilova.narod.ru/adabiyat_deftere/7-IS.html сайтыннан алынды.

Магазин, где можно не только купить, но и продать книги

	Насыйри, Каюм Абугалисина
	Издательство: Казань: Таткнигоиздат
	Переплет: твердый; 60 страниц; 1957 г.
	ISBN: [не указан]; Формат: стандартный
	Язык: русский
	На сайте с 28.01.2013

Аннотация

Художник Э.Ситдиков.
Юные друзья!
Занимательная сказка о необыкновенных похождениях мудреца Абугалисины и его спутников кончилась. Настала пора расстаться с ее героями. Сейчас, пожалуй, нелишне будет вкратце поговорить о происхождении этой книги.
Вам теперь самим нетрудно догадаться, что в этом произведении фантастическое переплетается с реальным. В нем отражаются мечты народа выйти из темноты, из-под гнета черных сил, его ненависть к угнетателям.
Главный герой книги Абугалисина, этот всемогущий волшебник, в основе своей тоже реален. Он олицетворяет собой легендарный образ знаменитого ученого Востока средних веков Абу-Али Ибн-Сины, который известен в Европе под именем Авиценна.
Ибн-Сина родился в 980 году в селе Афшана, недалеко от Бухары, в семье таджика. С детства его тянуло к знаниям, с шестнадцати лет он стал врачом. Впоследствии он приобретает обширные знания во многих областях науки. Он был не только замечательным врачом, но и физиком, математиком, знатоком естествознания, даже поэтом. Им написано около ста книг. Из них "Книга исцеления", "Медицинский канон", "Книга знания" и другие известны всему миру. "Медицинский канон" Ибн-Сины до восемнадцатого века в большинстве университетов Европы использовали в качестве учебника и руководства по медицине.
Реакционные силы преследовали Ибн-Сину за его передовые научные взгляды. Поэтому он вынужден был кочевать из города в город, из одной страны в другую.
Народ иначе относился к великому ученому, любил его и создал о нем многочисленные легенды. В них Ибн-Сина выступает в роли защитника бедных, борца за правду и справедливость, непобедимого героя, которому под силу все.
Известный татарский ученый, просветитель и писатель Каюм Насыйри на основе таких легенд написал произведение "Сказы об Абугалисине". А современный татарский писатель Гасим Лутфи обработал эту книгу для детей.